Ο Σεν επικεντρώνεται στις ιδέες, αρχές και αξιολογήσεις που θα μας βοηθήσουν να εξαλείψουμε όσο γίνεται την αδικία και να βρούμε τρόπους για περισσότερη δικαιοσύνη. O Σεν δεν επιδιώκει να βρει την έννοια της δικαιοσύνης και τους όρους συμμόρφωσης του ατελούς μας κόσμου σε αυτή την ιδανική έννοια. αντίθετα, ξεκινάει από το δεδομένο ότι υπάρχει αδικία στον κόσμο –βαθιά και προφανής αδικία μερικές φορές, ανεξιχνίαστη, υπόρρητη αλλά όχι λιγότερο οδυνηρή, άλλοτε– και θέτει το ζήτημα της θεραπείας της.

                Ο Σεν συνδέει ακριβώς την ιδέα της δικαιοσύνης με την ιδέα μιας επιτυχούς ζωής· η δικαιοσύνη δεν μπορεί να είναι μια αφηρημένη ιδέα για τη θεσμική διάρθρωση της κοινωνίας, αλλά πρέπει να ενδιαφέρεται για τη ζωή που διάγουν οι άνθρωποι στην πραγματικότητα και για ό,τι καθιστά τη ζωή άξια να τη ζουν οι άνθρωποι.

                Η ικανότητα (capability) ως βάση αξιολόγησης ανοίγει τονδρόμο τόσο της ελευθερίας όσο και της ευθύνης για τα άτομα. Βασίζεται ουσιαστικά στην αριστοτελική αντίληψη ότι ο άνθρωπος έχει δυνατότητες που υπό κατάλληλες προϋποθέσεις μπορούν να καταστούν ενεργές και να εκπληρωθούν.

                Η Ιδέα της δικαιοσύνης είναι ένα βιβλίο που διαφοροποιείται από τα μεγάλα πρότυπά του, τόσο στο περιεχόμενο όσο και στο ύφος. Το βιβλίο είναι γραμμένο γλαφυρά, χωρίς τεχνική γλώσσα και ιδιορρυθμίες, ανοίγει εύκολα τα μυστικά του στον μορφωμένο αναγνώστη και είναι διάστικτο από προσωπικές αφηγήσεις αλλά και αναφορές σε μεγάλους προγόνους που εκπροσωπούν ένα ευρύτατο φάσμα ιδεών και πολιτισμών. Η Ιδέα της δικαιοσύνης του Αμάρτυα Σεν είναι ένα βιβλίο εξαιρετικά γόνιμο στις ιδέες και ιδιαίτερα επίκαιρο στην ηθική και πολιτική του στόχευση. Δεν είναι το τέλος παρά η αρχή μιας νέας προσέγγισης στη θεωρία της δικαιοσύνης.

από το Επίμετρο του Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου

***

Ας υποθέσουμε ότι τρία παιδιά –η ανν, ο Μπομπ και η Κάρλα– μαλώνουν για μια φλογέρα, και εμείς πρέπει να επιλέξουμε ποιο από τα τρία θα την πάρει.

                Η Ανν τη διεκδικεί με το σκεπτικό ότι είναι η μόνη από τα τρία παιδιά που ξέρει να παίζει φλογέρα.

                Ο Μπομπ υψώνει τη φωνή του και ζητά τη φλογέρα, επισημαίνοντας ότι είναι το μόνο από τα τρία παιδιά που είναι τόσο φτωχό ώστε δεν έχει κανένα παιχνίδι.

                Η Κάρλα δηλώνει ότι εργάστηκε σκληρά επί πολλούς μήνες για να φτιάξει με τη δική της δουλειά τη φλογέρα, και άρα τη δικαιούται.

                Θεωρητικοί διαφορετικών πεποιθήσεων, όπως οι ωφελιμιστές, οι υπέρμαχοι του οικονομικού εξισωτισμού και οι οπαδοί του ελευθερισμού, θα μας έλεγαν πως υπάρχει μία και μόνο δίκαιη απόφαση.

                Ο Μπομπ, το φτωχότερο από τα παιδιά, θα εξασφάλιζε μάλλον εύκολα την ξεκάθαρη υποστήριξη του οπαδού του οικονομικού εξισωτισμού, ο οποίος είναι αφοσιωμένος στη μείωση της ανισότητας. Η Κάρλα, με τη σειρά της, η οποία κατασκεύασε τη φλογέρα, θα κέρδιζε αμέσως τη συμπάθεια του οπαδού του ελευθερισμού, καθώς επιδιώκει να δρέψει τους καρπούς των κόπων της. Ο ηδονιστής υποστηρικτής του ωφελιμισμού θα υποστήριζε ότι η Ανν θα αντλήσει μεγαλύτερη απόλαυση από τη φλογέρα, καθώς είναι η μόνη που μπορεί να παίξει το όργανο.

                Το γενικό συμπέρασμα είναι πως δύσκολα μπορούν να απορριφθούν χωρίς δεύτερη σκέψη, ως άτοπα, τα επιχειρήματα που βασίζονται στην επιδίωξη της ανθρώπινης ολοκλήρωσης, στην εξάλειψη της φτώχειας ή στο δικαίωμα της απόλαυσης των καρπών της προσωπικής εργασίας. Όποια κι αν είναι η απόφασή μας, μπορούμε να την υποστηρίξουμε με ισχυρά επιχειρήματα, χωρίς να είμαστε κατ’ ανάγκη σε θέση να πούμε, δίχως κάποιο βαθμό αυθαιρεσίας, ποιο από τα ανταγωνιστικά επιχειρήματα είναι αυτό που πρέπει να επικρατεί σε κάθε περίπτωση.

                Νά γιατί ο Σεν απομακρύνεται οριστικά από τις θεωρίες της δικαιοσύνης οι οποίες προσπαθούν να προσδιορίσουν τους κανόνες και τις αρχές που διέπουν τους δίκαιους θεσμούς σ’ έναν ιδανικό κόσμο. Διαφοροποιείται από την παράδοση των Χομπς, Ρουσσώ, Λοκ και Καντ, καθώς και του σημαντικότερου πολιτικού φιλοσόφου της εποχής μας, του Τζων Ρωλς. Ο Σεν εγγράφεται περισσότερο σε μια παράδοση του Διαφωτισμού που την υπηρέτησαν ο Σμιθ, ο Κοντορσέ, ο Μπένθαμ, ο Μαρξ και ο Μιλ, και η οποία έχει ως στόχο την καταπολέμηση των ανισοτήτων.

***

Ο Αμάρτυα Σεν γεννήθηκε το 1933 στο Σαντινικετάν της Δυτικής Βεγγάλης, στην Ινδία. Σπούδασε οικονομικά στα Πανεπιστήμια της Καλκούτας και του Καίμπριτζ, όπου και ανακηρύχθηκε διδάκτωρ. Είναι καθηγητής οικονομικών και φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Το 1998 τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Οικονομίας. Έχει διδάξει επίσης στα Πανεπιστήμια της Καλκούτας, του Δελχί, του Καίμπριτζ, της Οξφόρδης, και στο London School of Economics. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε τριάντα γλώσσες.

                Στα ελληνικά έχουν κυκλοφορήσει τα βιβλία του: Για την ηθική και την οικονομία (Εκδ. Καστανιώτη, 2000), Επανεξετάζοντας την ανισότητα (Εκδ. Καστανιώτη, 2004), Η ανάπτυξη ως ελευθερία (Εκδ. Καστανιώτη, 2006) και Ταυτότητα και βία: Η ψευδαίσθηση του πεπρωμένου (Αλεξάνδρεια, 2012).